. ........ .... ....

De opname
Wat bepaalt of een foto goed is? Een analyse



Voorbeeld: wat maakt deze foto tot wat het is?

In dit artikel maak ik een analyse van aspecten die bepalen óf en waarom een foto goed of interessant gevonden wordt. De meeste aspecten zullen bekend voorkomen en zelfs voor de hand liggen. Over het verband ertussen heb ik me de afgelopen dagen het hoofd gebroken.

Ik ga vanaf het uiteindelijke beeld terug in de tijd naar het onderwerp, en onderscheid de volgende hoofdaspecten:

1. De digitale verwerking van het beeld
2. Het gebruik van cameratechniek bij de opname
3. Het hanteren van de camera
4. Het licht
5. De plaatsing van het onderwerp in ruimte en tijd
6. Het onderwerp

Omdat ik de digitale verwerking al in het vorige artikel behandeld heb, beperk ik me hier tot de opname en begin de bespreking bij het tweede punt.


Cameratechniek
Het gebruik van cameratechniek leidt uiteraard tot de reeks van beeldbepalende aspecten die iedereen direct herkent: de keuze voor een bepaalde camera met een bepaalde beeldkwaliteit, een bepaalde kwaliteit van het objectief, de gevoeligheid, de eventuele filtering, het diafragma, de belichtingstijd en de scherpstelling. De andere mogelijkheden van de camera, tegenwoordig vrijwel eindeloos, helpen uiteindelijk alleen bij het maken van de juiste keuzes van de hier genoemde variabelen.


Hanteren van de camera
Vanuit de camera zijn de variabelen, buiten de techniek ervan, beperkt. Je kunt een standpunt kiezen, een brandpuntsafstand en vervolgens door middel van richten een uitsnede maken. Easy! Maar niet heus natuurlijk. Zeker interessant om een andere keer te bespreken.


Voorbeeld standpunt.
Ga met de muis over de foto om de andere versie te zien.


Het licht
Bij het licht wordt het gecompliceerder. In de studio heeft een goede fotograaf het licht met een reeks van mogelijke variabelen onder controle: elk van de vaak minimaal 3 lichtbronnen heeft een kleur, intensiteit, richting, vorm en afmeting. Het aantal combinatiemogelijkheden is dan al vrijwel onbeperkt.
Op een lokatie met meespelend omgevingslicht is weinig sprake meer van echte beheersing van het licht. Dan kun je als fotograaf vooral proberen de situatie naar je hand te zetten. Een extra variabele op lokatie is dat je het onderwerp kunt verplaatsen, iets wat in de studio arbitrair is, daar maakt het immers niet uit of je het onderwerp roteert of het licht.


Voorbeeld licht. Ga met de muis over de foto om de andere versie te zien.


Plaatsing van het onderwerp in de ruimte
De plaatsing van het onderwerp is dan ook het volgende hoofdaspect. Interessant en wellicht onverwacht is dat het uiteenvalt in twee delen.
De eerste variatiemogelijkheid is de plaatsing van het onderwerp of de onderwerpen in de ruimte, in de breedst mogelijke zin. Het gaat op voor elk onderwerp dat verplaatsbaar is of waar desnoods de achtergrond van te wijzigen is. Let wel: ook al is het onderwerp niet door de fotograaf geplaatst, toch is de plaats waar het onderwerp zich bevindt medebepalend voor de foto. Denk aan documentaire fotografie.


Voorbeeld plaatsing: de gebroeders Bessems, Bessems Drank- en Partyservice


Plaatsing van het onderwerp in de tijd
De andere mogelijkheid is de plaatsing van het onderwerp in de tijd, eenvoudiger gezegd: het nemen van de foto op het juiste moment. Zo is Henri Cartier-Bresson is beroemd geworden met zijn foto's die op het meest interessante moment gemaakt zijn, zodat zijn soms eenvoudige onderwerpen hoogst interessante foto's opleverden. In de sport hebben we bekende wedstrijdbepalende momenten. Als je een trouwerij fotografeert zijn bepaalde momenten heel belangrijk om in beeld te brengen; sterker, de hele trouwerij is zelf een bepalend moment in het leven van het paar. Een moment in deze analyse kan dus ook betrekking hebben op een langere periode. Voor mijn eigen fotografie speelt bij portretten en reportages het moment met de juiste expressie een sterke rol. Bij landschapsfotografie is geduld voor het juiste seizoen, het weer en het moment van de dag een schone zaak.


Voorbeeld moment: huwelijk

Het onderwerp
Wat overblijft is het onderwerp zelf. Als het gaat om fotografie voor makelaars of productfotografie valt er aan dit aspect verder geen eer te behalen. Het onderwerp is dan immers geen vrije keuze meer en je kunt er maar weinig aan veranderen voor de foto. Voor alle andere foto's zijn er hier nog twee aspecten die meespelen bij de vraag of het onderwerp de foto de moeite van het bekijken waard maakt.


Het onderwerp: vorm en uiterlijk
Het eerste aspect is als het onderwerp qua vorm ofwel uiterlijk herkend wordt als aantrekkelijk of interessant: onderwerpen waarvan een grafische werking uitgaat die beantwoordt aan al dan niet goed te omschrijven regels van de beeldende kunst en/of algemene smaak en wansmaak. Hieronder vallen fotomodellen in het algemeen, alles wat je mooie natuur en landschap kunt noemen, veel architectuurfotografie, stillevens, puur grafische onderwerpen et cetera.


Voorbeeld vorm: Hoeg Brögk, details


Het onderwerp inhoudelijk
Het tweede en veruit meest interessante aspect van het onderwerp is als het onderwerp inhoudelijk interessant wordt gevonden, onafhankelijk van hoe het er uit ziet. Het roept dan associaties bij de kijker door een bepaalde verbondenheid met het onderwerp, zoals bij familiefoto's het geval is, bij beroemde of bekende mensen en plaatsen en nieuwsfeiten. Het omgekeerde werkt hier ook: foto's van mensen waarvan je je het bestaan niet realiseerde kunnen ook sterke associaties oproepen wat hen inhoudelijk mogelijk interessant maakt.


Voorbeeld bekende plaats en nieuws: Checkpoint Charlie, Berlijn, november 1989


Dat foto's ook vaak interessant worden gevonden als de fotograaf beroemd is valt buiten deze analyse. Analytisch is er immers geen verband te leggen tussen de bekendheid van een fotograaf en de kwaliteit van diens foto's.

----------------------------------------------------------------


Wat kunnen we hier mee?
Moeten we nu proberen zo veel mogelijk interessante dingen in één foto samen te brengen? Nee en ja. Met nee bedoel ik dat het zeker onverstandig is om zoveel mogelijk aspecten, als ware het trucjes, in een foto te gebruiken. Less is more. Een foto met een paar heel sterke punten, of soms zelfs maar met één goed idee, maar bescheiden op andere aspecten, is vaak sterker dan een foto waar een heleboel ideeën bijeengesleept zijn.

De crux ligt in het afstemmen van de keuzes die je als fotograaf maakt. Ga de hoofdaspecten na en maak beargumenteerde keuzes. Het is leuk om een model op een strandstoel in een drukke winkelstraat te fotograferen, maar het wordt alleen een topfoto als je er een verdraaid goede reden voor hebt.

Anderzijds kan een foto die op één of enkele aspecten slecht scoort toch hoogst interessant zijn, als er maar een dwingende reden voor was en de foto uniek genoeg is. Sommige foto's hebben bijvoorbeeld zo'n grote documentaire waarde dat gebrek aan alle andere aspecten volledig ondersneeuwt. Andere foto's zijn weer zo interessant vormgegeven dat het niet uitmaakt dat niemand begrijpt wat er eigenlijk op te zien is.

Iets anders is het gegeven dat een foto meestal niet op zichzelf staat. Zo kunnen reportagefoto's best interessant zijn in de serie, terwijl ze als losse opname weinig bijzonder zijn of duidelijke manco's vertonen. Foto's in een serie, zoals op deze website een aantal te zien, hebben meer waarde dan de losse foto's afzonderlijk. Ook belangrijk is de eigen stijl waarmee de fotograaf zich onderscheidt van zijn collega's. Herkenbaarheid leidt tot bekendheid en - dat hopen fotografen als ik dan - tot opdrachten.


Voorbeeld reportagefoto: mimespeler Dönci Banki

----------------------------------------------------------------
Noot: Hoewel ik er een tijdje over nagedacht heb, weet ik toch niet of deze analyse compleet is. Toevoegingen en andere visies ontvang ik dan ook graag. Uiteraard zijn de lijstjes met voorbeelden verre van compleet.

----------------------------------------------------------------

Bijlage: Lijst met aspecten

1. De digitale verwerking van het beeld

Basics: kleurtemperatuur, tint, belichting, correctie van hoge lichten, opvulling van donkere gebieden, keuze van zwartpunt, algemene helderheid, algemeen contrast, algemene verzadiging, optimalisatie van scherpte, keuze van de exacte beelduitsnede.

Geavanceerd: correctie van chromatische abberatie, correctie van horizon (soms een halve graad), correctie van lensvervorming, correctie van perspectief, wegwerken van vlekjes en ongewenste items, aanpassen niveaus en locale correctie, aanpassen curve en locale correctie, correctie van afzonderlijke kleuren, HDR, Panoramastitching etc.


2. Het gebruik van cameratechniek bij de opname

* Type camera (compact, fullframe, middenformaat etc.)
* Cameraresolutie
* Kleurruimte
* Actieve correctie van donkere delen
* Gevoeligheid
* Kwaliteit van het objectief
* Filtering
* Diafragma
* Belichtingstijd
* Scherpstelling


3. Het hanteren van de camera

* Brandpuntsafstand
* Standpunt
* Uitsnede


4. Het licht

* Het omgevingslicht
Voor elke zelf te regelen lichtbron of reflectiescherm:
* Afmetingen
* Kleur
* Intensiteit
* Vorm
* Richting


5. De plaatsing van het onderwerp

A. De plaatsing van het onderwerp in de ruimte
Voorbeelden waar dit meespeelt: lokatieportretten maar ook studiofotografie (minimalistische plaatsing), documentaire fotografie

B. De plaatsing van het onderwerp in de tijd
Voorbeelden waar dit meespeelt: historische gebeurtenissen, nieuwsfeiten, het juiste moment, reportages, landschapsfotografie


6. Het onderwerp

A. Vorm / uiterlijk
Voorbeelden: modellen, landschap, architectuur, stillevens, abstracte fotografie

B. Inhoudelijke associaties
Voorbeelden: familiefoto's, bekenden, beroemdheden, bekende plaatsen, nieuwsfeiten


Gecombineerde aspecten

De volgende aspecten worden bepaald door meerdere van de hiervoor genoemde variabelen:

* Eenvoud
* Compositie
* Dieptewerking
* Ritme, symmetrie, geometrie
* Authenticiteit
* Verhalendheid
* Opwekken van nieuwsgierigheid
* Creativiteit

Tekst en foto's © 2010 Leon Poels